Bestuurdersbijeenkomst 2 juni 2021 – een terugblik

Wat heeft u met bodem en ondergrond?

Dit was een van de vragen die werd gesteld tijdens de online bestuurdersbijeenkomst over het belang van bodem en ondergrond bij grote ruimtelijke opgaven.

Het Gelders Ondergrond Overleg (GOO) organiseerde deze bijeenkomst namens de stuurgroep van het GOO. De stuurgroep bestaat uit Jan van der Meer (gedeputeerde provincie Gelderland), Paul Hofman (wethouder gemeente Bronckhorst) en Carol van Eert (burgemeester gemeente Rheden). De stuurgroepleden waren de ‘tafelgasten’ tijdens de bestuurdersbijeenkomst. Ook Jan Jacob van Dijk (onafhankelijk trekker van Nationaal Programma Landbouwbodems) en Tjeerd van der Zwan (burgemeester gemeente Heerenveen en lid van de VNG-commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu) waren gasten aan tafel. Annelies de Graaf, dagvoorzitter en netwerkcoördinator van het GOO, heette om 15 uur alle deelnemers (van 32 gemeenten in Gelderland en van 4 Gelderse Omgevingsdiensten) en de tafelgasten van harte welkom tijdens de eerste bestuurdersbijeenkomst over bodem en ondergrond.

Wat je bovengronds wilt, heeft ondergronds effect. En andersom!

Als je bodem en ondergrond niet betrekt bij je ruimtelijke keuzes, mis je kansen. Dat benadrukte Saskia Visser, programmaleider Circulaire en klimaat neutrale samenleving bij de WUR, in haar presentatie. Want alle bodems kunnen alle functies vervullen, maar op sommige plaatsen kan de bodem bepaalde functies (veel) beter vervullen dan op andere plaatsen. En bodems zijn met elkaar verbonden: wat je op de ene plek doet, heeft invloed op de bodem op andere plekken. Als je hiermee rekening houdt bij het toekennen van functies aan en het beheer van de bodem komen wij tot betere en kosten effectievere oplossingen. Want wat je bovengronds wilt, heeft ondergronds effect. En andersom! We beheren onze bodems niet altijd goed, en de gevolgen daarvan merkt je pas op langere termijn. ‘Je weet pas wat je mist, als de bodem er niet is’. Duurzaam omgaan met de bodem is daarom van groot belang.

Kansen en uitdagingen

Tijdens de deelsessies over de opgaven (klimaatadaptatie, energietransitie, gebiedsontwikkeling (woningbouw), landbouw en nieuwe gemeentelijke bodembevoegdheden onder de Omgevingswet) werd gesproken over hoe de bodem aan deze opgaven kan bijdragen. En hoe het komt dat de bodem op veel plekken niet meer in staat is om goed te reguleren, bijvoorbeeld door water op te nemen en vast te houden of CO2 vast te leggen. Door te kijken naar het bodemsysteem kan worden gekomen tot betere oplossingen en kunnen faalkosten worden bespaard. De deelsessies werden geleid door Jan Jacob van Dijk, Tjeerd van der Zwan en de leden van de GOO stuurgroep. In korte filmpjes vragen Jan van der Meer, Carol van Eert en Paul Hofman nog eens extra aandacht voor het belang van bodem en ondergrond bij grote ruimtelijke opgaven zoals energietransitie, gebiedsontwikkeling en klimaatadaptatie.

In de deelsessies kwam naar voren dat gemeenten, waterschappen en provincie allemaal eigen verantwoordelijkheden hebben op het gebied van bodem. Afstemming is nodig om als één overheid in het belang van de burger en de opgaven te acteren. Er werden zorgen geuit over de middelen die gemeenten krijgen voor de uitvoering van de bodemtaken. Het is al lastig om voldoende capaciteit te vinden voor alle opgaven, en bodem komt er dan voor veel gemeenten nieuw bij.

Bodem in de bedrijfsvoering moet goed geregeld zijn

Bodem is nog niet altijd in beeld bij bestuurders en gemeenteraden. Of bodem een politiek thema moet worden, daarover liepen de meningen uiteen. Maar wel werd duidelijk dat om goede keuzes over inrichting en beheer van de bodem te maken, regie op de bodem in een vroeg stadium van de plannen nodig is. Carol van Eert gaf aan dat het bij bodem net is als bij funderingen: funderingen zijn onzichtbaar, maar als je het niet goed op orde hebt, leidt vroeg of laat het gebouw schade. Een enkele gemeente heeft hier al grote stappen in gezet. Daar is bodem de basis voor de omgevingsvisie. Al wordt bodem al dan niet een politiek thema, de conclusie was wél dat bodem in de bedrijfsvoering goed geregeld moet zijn.

Zeker voor kleinere gemeenten is het bijna niet mogelijk om de benodigde kennis in huis te hebben. Dat is een zorgpunt, want als overheid word je aangesproken op je zorgplicht als zaken mislopen. Daarin wil je als kleine gemeente het liefst ontzorgd worden. De omgevingsdiensten kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Ook voor hen is het nog zoeken naar welke kennis zij in huis moeten hebben om de adviestaak in te vullen. En: er blijft altijd een gemeentelijke verantwoordelijkheid voor (integraal) beleid en opdrachtgeverschap. In het belang van de grote opgaven moet er dus bij gemeenten meer aandacht komen voor bodem. Door voorbeelden te delen, ervaringen in concrete gevallen te benoemen, zorg je dat gemeenten voorbereid raken.

Bodem en ondergrond horen op de bestuurstafel

Na de deelsessies sprak Tjeerd van der Zwan over de nieuwe gemeentelijke bevoegdheden voor bodem onder de Omgevingswet. De ruimte in de ondergrond is eindig. Als je als gemeente niet nadenkt welke functies je waar in de ondergrond wilt neerleggen, is het ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’. Daarom horen bodem en ondergrond, net als ruimtelijke ordening en duurzaamheid, op de bestuurstafel. Integrale samenwerking binnen de eigen gemeente, maar ook daarbuiten, is nodig voor goede afwegingen over het gebruik en beheer van de bodem. Voor gemeenten is het bij de overdracht van bodemtaken belangrijk dat er voldoende middelen zijn om de taken uit te voeren. Deze boodschap geeft Tjeerd van der Zwan namens VNG af aan het Rijk. Maar het gaat ook om het delen en ontwikkelen van kennis. Zodat zowel op de bestuurstafel als in de uitvoering bewust met de bodem en ondergrond omgegaan wordt. Het GOO kan daarin als verbinder en facilitator een rol spelen.

1 + 1 = 3

Jan van der Meer wees aan het einde van de bijeenkomst op de subsidieregeling van provincie Gelderland. Deze subsidieregeling (eenmalig 50.000 euro per gemeente) is bedoeld voor de voorbereiding door gemeenten op de nieuwe bodemtaken onder de Omgevingswet. Hij sloot af met een belangrijke oproep: doe actief mee aan het GOO; maak er mensen en middelen voor vrij. 1 plus 1 = 3. We staan voor dezelfde uitdagingen. Laten we kennis en ervaringen delen, en waar nodig beleid op elkaar afstemmen. Zoek de samenwerking op. Doe mee!

Rond 17 uur sloot Annelies de Graaf met een woord van dank aan alle deelnemers en de tafelgasten, de bestuurdersbijeenkomst af.

Vragen? Stel ze aan Annelies de Graaf (annelies.degraaf@buro38.nl).

Links

Het plenaire gedeelte van de bestuurdersbijeenkomst op 2 juni 2021 is terug te kijken via VIMEO.
Sneltekenaar Ronald van der Heide tekende een verslag van de bestuurdersbijeenkomst. In één oogopslag wordt de kern van het gesprek duidelijk.

Over het GOO

Het GOO helpt de Gelderse overheden bij het kennisdelen, kennis ontwikkelen en de samenwerking. Wij willen het wiel maar één keer uitvinden. Daarnaast geloven wij dat een open en dynamische netwerk zoals het GOO helpt bij het aanpakken van vraagstukken, het zoeken naar financiering en het streven naar uniformiteit en consistent beleid.