Masterclass Water- en Bodem Sturend Voorst: een praktische basis voor duurzame planvorming
De masterclass Water en Bodem Sturend (WBS) die eind 2024 in de Gemeente Voorst werd gehouden is een stap op weg naar rekening houden met bodem en water bij ruimtelijke ontwikkelingen. “De masterclass geeft een stevig fundament, maar het echte werk begint pas als we deze inzichten toepassen in de praktijk”, aldus organisator Marjolijn Bijsterveld van de Gemeente Voorst. De tweedaagse masterclass bouwt voort op de succesvolle GOO Masterclass WBS van eerder in 2024 en werd georganiseerd voor medewerkers van de Gemeente Voorst, Waterschap Vallei en Veluwe en Provincie Gelderland.
De masterclass is voor de Gemeente Voorst een belangrijke stap in het realiseren van de in de WBS Kamerbrief 2023 geformuleerde ambities. In deze brief wordt gepleit voor een nieuwe benadering van ruimtelijke ontwikkelingen, waarbij het natuurlijke systeem van water en bodem centraal staat. Wat maakt deze masterclass zo bijzonder? Een combinatie van praktijkgericht leren, interdisciplinaire samenwerking en een gedeeld inzicht in de kenmerken van het bodem- en watersysteem.
De opzet: van theorie naar praktijk
De Masterclass Water en Bodem Sturend Voorst is georganiseerd door Marjolijn Bijsterveld, Expert Water van de gemeente Voorst. “We wilden onze collega’s de absolute basiskennis over bodem en water meegeven,” vertelt Marjolijn. “Hoog-laag, nat-droog, grondwater, kwel – gewoon even de essentie: zo ziet het eruit.” In een mix van theorie en praktijk. Tijdens de eerste dag leerden de deelnemers over de basisprincipes van bodem, water en natuur in hun werkgebied, inclusief de specifieke kwetsbaarheden voor natuur en klimaat. De tweede dag speelde zich in de ochtend af in het veld: in een excursie waarbij ook de boor de grond in gaat zien deelnemers de theorie letterlijk tot leven komen. In de middag is er een doorzicht naar de toekomst gemaakt; welke ruimtelijke keuzes maken we met de nieuw opgedane kennis?
Veel zelf doen
Voor landschapsarchitect en strategisch adviseur Vincent Grond van GrondRR, een van de docenten van de masterclass, was het essentieel om de sessies interactief en praktijkgericht te maken. “We hebben de deelnemers veel zelf laten doen,” zegt hij. “Zo min mogelijk theorie, alleen dat wat nodig was voor de oefeningen.” Deze aanpak bleek een schot in de roos, met enthousiaste reacties van deelnemers die zeiden hun werk voortaan door een andere lens te bekijken. “Een vergunningverlener zei zelfs dat ze haar werk nu totaal anders zou invullen,” vertelt Vincent. “Dat is precies wat we willen bereiken.”
3D-gidsmodellen: een visueel fundament
Een belangrijk onderdeel van de masterclass Voorst was het gebruik van regionale 3D-gidsmodellen. Deze modellen visualiseren de belangrijkste kenmerken, structuren en kwetsbaarheden van het natuurlijke bodem- en watersysteem in een gebied met een bepaald landschapstype. De twee gemeentelijke modellen voor Voorst zijn een verfijning van de regionale gidsmodellen binnen deze gemeente van toepassing zijn. Provincie Gelderland ontwikkelt voor de hele provincie regionale gidsmodellen, in totaal voor tien gebieden. Het model laat onder andere hoogteverschillen, doorsnedes van de verschillende grondsoorten in de ondergronden en de grondwaterstromen zien.
“De regionale gidsmodellen bieden een heel duidelijk inzicht in hoe het landschap in elkaar zit,” legt Marjolijn uit. “Je ziet bijvoorbeeld waar breuklijnen zitten en waar kwel optreedt. Dat helpt enorm om keuzes voor ruimtelijke ontwikkelingen te onderbouwen.” Volgens Marjolijn maken dergelijke visuele hulpmiddelen complexe informatie toegankelijker, ook voor beleidsmakers zonder een cultuurtechnische achtergrond. “Zelfs een collega die al jaren in dit vak zit, gaf toe dat hij nooit had beseft dat het zuiden van onze gemeente hoger ligt dan het noorden.”
Foto rechts: Docent Gilbert Maas van Geo-inspiratie geeft uitleg over de bodemtypen bij een veldboring tijdens de excursie.
Nieuwe dynamiek in planvorming
Een van de kernboodschappen van de masterclass is de noodzaak van een andere manier van ruimtelijke planvorming. Vincent: “Bij traditionele planvorming worden vaak eerst de maatschappelijke opgaven in kaart gebracht, zoals woningbouw en infrastructuur. Daarna worden deze afgestemd op verschillende belangen, zoals natuur en landbouw. Maar deze aanpak houdt onvoldoende rekening met het natuurlijke systeem, waardoor de oplossing voor een aspect een probleem voor een ander aspect veroorzaakt, zoals wateroverlast of bodemdaling.”
De Gelderse aanpak pleit ervoor om eerst het natuurlijke systeem te versterken en pas daarna maatschappelijke opgaven te plannen. Deze werkwijze werd succesvol ontwikkeld en getest in Harderwijk, waar een basisstructuur voor het natuurlijke systeem als uitgangspunt diende voor de omgevingsvisie. “Het is cruciaal om deze benadering in te bedden in de praktijk,” benadrukt Vincent. “Anders blijven we de fouten van het verleden herhalen.”
Marjolijn sluit zich hierbij aan en noemt als voorbeeld de uitdagingen rondom woningbouw. “We hebben in onze regio nog voldoende hoog en droog gebied om op te bouwen,” zegt ze. “Maar het gebeurt nu vaak dat woonwijken in laaggelegen gebieden worden gepland, wat leidt tot hoge kosten voor hydrologische oplossingen en problemen met waterkwaliteit. Dit kun je voorkomen door beter ruimtelijk te plannen.”
Interdisciplinaire samenwerking
De kracht van de masterclass zit ook in de brede samenstelling van de deelnemersgroep. Naast beleidsmakers van de gemeente Voorst namen ook medewerkers van Waterschap Vallei en Veluwe en de provincie Gelderland deel. Marjolijn: “We hebben heel bewust mensen uit verschillende disciplines uitgenodigd: van vergunningverleners en beheerders tot vastgoedmedewerkers. Iedereen moet dezelfde basiskennis hebben, zodat we elkaar beter begrijpen.”
Vincent merkt op dat deze brede samenwerking ook heeft geleid tot waardevolle inzichten. “Bij het waterschap was een vergunningverlener die zei: dankzij deze masterclass zie ik mijn werk in een totaal ander daglicht,” vertelt hij. “Ze gaf aan dat ze voortaan bij de vergunningverlening de contect van wat het natuurlijk systeem wil betrekken.”
Regionale en lokale schaal
Hoewel de focus in Voorst lag op de gemeentelijke schaal, benadrukken Marjolijn en Vincent dat regionale samenwerking cruciaal is. “Problemen zoals zoute kwel in Friesland of grondwaterproblemen in onze regio houden niet op bij gemeentegrenzen,” legt Marjolijn uit. “Daarom is het belangrijk om ook op regionaal niveau samen te werken.”
De provincie Gelderland speelt hierin een voortrekkersrol door regionale gidsmodellen te ontwikkelen en kennis breed beschikbaar te stellen. Volgens Annelies de Graaf, coördinator van het Gelders Ondergrond Overleg (GOO), kunnen deze modellen als basis dienen voor gemeentelijke omgevingsvisies. “We willen graag dat gemeentes deze kennis overnemen en toepassen, zodat er een consistente aanpak ontstaat,” zegt Annelies. “Gelderland fungeert hierbij als een kraamkamer voor nieuwe inzichten en methoden.”
Het belang van draagvlak
Een andere succesfactor van de masterclass is het creëren van draagvlak bij bestuurders. “Onze wethouders met ruimtelijke ordening, water, riolering en openbare ruimte in hun portefeuille gingen mee de bus in,” vertelt Marjolijn. “Door het verhaal op een toegankelijke manier uit te leggen, kregen ze meer begrip voor de uitdagingen én de oplossingen. Dat maakt het makkelijker om beleidsmaatregelen te implementeren. En meebewegen is makkelijker en goedkoper dan de wereld aanpassen aan een functie die ergens niet optimaal past.”
Naar een toekomstbestendige aanpak
De masterclass Voorst heeft laten zien hoe een systeembenadering bijdraagt aan duurzamere en effectievere ruimtelijke planvorming. “Het gaat erom dat je het natuurlijke systeem als fundament neemt,” zegt Vincent Grond. “Dat betekent ook dat je als gemeente, waterschap en provincie samen optrekt en minder sectorale plannen maakt.”
Marjolijn Bijsterveld ziet de masterclass als een eerste stap in een langer traject voor Gemeente Voorst. “We hebben nu een stevig fundament gelegd, maar het echte werk begint pas als we deze inzichten toepassen in de praktijk,” zegt ze. “Het gaat erom dat we elkaar blijven vinden en samenwerken aan oplossingen die zowel goed zijn voor de natuur als voor de mens.”
Met de positieve reacties op de GOO masterclasses WBS en de concrete resultaten uit de masterclass Voorst lijkt Gelderland op de goede weg. “Het is een kwestie van doen,” concludeert Marjolijn. “Rekening houden met bodem en water bij ruimtelijke plannen is niet moeilijk, als je er maar goed over nadenkt.”